«سلام قولا من ربّ رحیم»[1]
با توجه به موضوع منتخب این شماره از نشریه با عنوان «زن در اسلام»، علی رغم پردازشهای مختلف به این موضوع و نوشتارهای گوناگون در باب حجاب، و جمال و بایستههای اخلاقی و اعتقادی که یک زن مسلمان باید داشته باشد، ولی هنوز حق مطلب بتمامه و کماله پرداخته نشده است، چون یا سخن از سرچشمه و منبع صحیح نیست و یا أسوه، أسوهای واقعی و حقیقی نمی باشد. درود و سلام خداوند به اسوه زنان عالم، حضرت فاطمه زهرا (س)، أمّ الأئمه، که این ایام متعلق به اوست. الفبای شخصیتی حضرت زهرا(س) فرهنگی عظیم و بی انتهاست. او، جوانی با همه کمالات انسانی، و زنی با بالاترین شایستگی های ممکن است. در کلام قرآن، خداوند از او با القاب و اوصاف؛ «کوثر[2]، بحر[3]، مطهره[4]، برّ (نیکوکار)[5]، مشکوة[6]، شاخه شجره طیبه[7] و ...» و در روایات اسلامی با عناوین؛ «محدثة[8]، مبارکة[9]، طاهرة[10]، زکیة[11]، راضیة[12]، مرضیة[13]، بضعة النبی[14]، أم أبیها[15]، أم الأئمة[16]، کفو علی[17]، و اولین وارد شونده به بهشت[18]» ذکر شده است. این شخصیت که در مکتب پیامبر عظیم الشأن(ص) تربیت یافته و در ولایت مولی الموحدین(ع) زندگی کرده است، خود استاد و اسوه ای گرانقدر برای انسانهای آزاده و سیره و رفتار او بهترین آموزه ها برای بشریت می باشد. مهمترین آموزه هایی که از ایشان به عنوان والاترین زن مسلمان، در حوزه دیدگاه اسلام نسبت به زن و وظایف او، می توان به ارباب قلم و تحقیق تقدیم نمود، به شرح عناوین ذیل می باشند:
خدا در زندگی و اندیشه حضرت فاطمه (ع):
ایشان در خطبهای شگرف که در مسجد پیامبر أکرم(ص) و در حضور مهاجرین و أنصار ایراد نمود، می فرماید: «أشهد أن لا إله إلا الله، وحده لا شریک له، کلمة جعل الإخلاص تأویلها، و ضمن القلوب موصولها و ...»[19]. فاطمه زهرا (س) که در اندیشه، مستغرق خدا بود و هیچ چیز به غیر از خدا در أفکار و نیات او دخالت نداشت، برای اینکه بفهماند در اسلام کمال توحید نظری همراه بودن با توحید عملی است، با این تعبیر می فرماید: « ... کلمة جعل الإخلاص تأویلها ...».
ازدواج حضرت زهرا (س):
ازدواج از این منظر که نقطه عطفی در زندگی هر انسان و یا به قولی چالشی در مسیر کمال و تحول زندگی بعضی از زنان می باشد، بسیار محل بحث و معرض آراء مختلف است. هنگامی که پیامبر گرامی اسلام (ص) نظر حضرت زهرا (س) را در مورد خواستگاری حضرت علی (ع) از وی را جویا می شوند، فاطمه (س) در پاسخ به پدر، ملاک ازدواج خود را چنین بیان می فرماید: «رضیت بما رضی الله لی و رسوله ...»[20].
پیروی از ولایت:
آموزه دیگری که در تاریخ و سیره حضرت فاطمه (س) درخشان است، پیروی ایشان از ولایت امیر المؤمنین(ع) به عنوان یک امام و یک اسوه است. ایشان می فرماید: «إنّ السعید، کلّ السعید، حق السعید، من أحبّ علیّاً (ع) فی حیاته و بعد موته»[21]. ایشان آن هنگام که پیامبر أکرم(ص) ارزشها و فضائل حضرت علی(ع) را بیان می فرمودند، فاطمه (ص) در حالیکه به عظمت و ارزشهای امیر المؤمنین معترف بودند، می فرمودند: «والذی اصطفاک واجتباک وهداک وهدا بک الأمّة، لا زلت مقرّة له»[22]، یعنی پدر جان؛ سوگند به خدایی که تو را به رسالت انتخاب نمود و برای هدایت انسانها برگزید و تو را هدایت فرمود و امت اسلامی را به وسیله تو هدایت نمود، تا زنده ام همواره به ارزشهای علی(ع) معترف خواهم بود.
اشتیاق به علم:
فاطمه زهرا (س) نه تنها به عنوان یک محدثه بلکه به عنوان سنگری پایدار با معاونت فکری و امداد رسانی منطقی و علمی به مردان و زنان با ایمان، تلاشی علمی برای منکوب نمودن دشمنان اسلام و کج اندیشان زمان خود داشت. برای ایشان، از یک طرف نوع تفکر مردم و نگرش آنان به دین و از طرف دیگر؛ ردّ بدعتها و دفاع از اسلام ناب محمدی، بسیار مهم بود. ایشان زیباترین عبارات را در مورد مقام مدافعین فکری مردم بیان داشته و روایت ذیل، نمونهای از اهتمام علمی او و تشویق دیگران به این موضوع است: «بالإسناد عن أبی محمد العسکری(ع) قال: قالت فاطمة(س) وقد اختصم إلیها إمرأتان فتنازعن فی شیء من أمر الدین، أحدهما معاندة والأخری مؤمنة، ففتحت علی المؤمنة حجّتها فاستظهرت علی المعاندة ففرحت فرحاً شدیداً، فقالت فاطمة: إنّ فرح الملائکة باستظهارک علیها أشدّ من فرحک، و إنّ حزن الشیطان و مودته بحزنها أشدّ من حزنها». [23] حضرت علاوه بر شاگرد پروری و تشکیل کلاسهای علمی و دینی در خانه، ارتباط علمی با فرزندان خود داشته و یک نوع از مبارزات وی، مبارزه علمی و جهاد لسانی علیه دشمنان بود.
برخورد با مشکلات:
یکی از آموزههای این اسوه بشریت برای همه زنان، نحوه برخورد ایشان با مشکلات و استفاده از عوامل معنوی برای حل آنها میباشد. مشکلات اقتصادی، مشکلات سیاسی، مشکلات اجتماعی و فرهنگی و ... که هم در زمان پدر و هم در منزل همسر، زندگی حضرت زهرا (س) را فرا گرفته بود. روزی ایشان در خدمت پدر از مشکلات زندگی و سختی معیشت چنین می فرمود: «إنّی و ابن عمّی مالنا فراش إلا جلّة کبش ننام علیه باللیل و نعلف علیه ناضحنا بالنهار»؛ ای رسول خدا، من و پسر عمویم چیزی از وسائل رفاهی نداریم مگر پوست گوسفندی که شبها بر روی آن می خواییم و روزها بر روی آن شتر خود را علف می دهیم[24]. ایشان از این نمونه، مشکلات اقتصادی فراوان در دورانهای مختلف تجربه نمود و با زهد و تقوی بر آنها فائق آمد و هدف خود را گم نکرد.
حجاب از دیدگاه فاطمه (س):
اصل تستّر ظاهر و دارا بودن صفت کمالی عفاف برای زن مؤمن، یکی از وظایف دینی و انسانی به شمار می رود که زنان مسلمان جهت حفظ تقوی و کسب رضایت خدا و ابراز بندگی خدا از طرفی، و جهت حفظ امنیت اخلاقی اجتماع از سویی دیگر، باید ملتزم به آن باشند. یکی از پیامهای صریح سیره و زندگی حضرت فاطمه زهرا (س)، اهمیت دادن آن بانوی گرامی به حجاب و پوشش در حد فوق العاده میباشدو روایت ذیل نشانگر همین مطلب است: «قال علی(ع): استأذن أعمی علی فاطمة (س) فحجبته فقال رسول الله (ص) لها: لم حجبته و هو لا یراک؟ فقالت (س): إن لم یکن یرانی فإنّی أراه و هو یشمّ الریح، فقال رسول الله (ص): أشهد أنک بضعة منّی»[25].
فاطمه (س) و همسرش:
یکی از مشکلات خانوادگی، عدم درک متقابل زوجین از یکدیگر میباشد. اگرچه یک زوج موفق به صورت مشترک باید مشکلات زندگی را مرتفع و با تفاهم به اهداف عالیه خود برسند، لکن اطاعت پذیری از شوهر در رسیدن به موفقیت هم دلیل علمی و هم تجربی دارد. حضرت فاطمه (س) راز این زندگی سراسر نور و معنویت خود را در اول وصیت نامه خود به همسرش و همه زنان عالم، چنین بیان میکنند: «یا ابن عمّ، ما عهدتنی کاذبة ولا خائنة ولا خالفتک منذ عاشرتنی»[26].
فاطمه (س) و فرزندان وی:
یکی از چالشهای تربیتی در بین خانوادهها، عدم ارتباط صحیح با فرزندان و نسل جوان میباشد. عوامل مختلفی در ایجاد این فاصله اثر گذار است که از جمله آن می توان به؛ بالا رفتن سن ازدواج، و توجه بیشتر نسل جدید به فضاهای مجازی، اشاره نمود. وقتی که سن والدین بالا باشد و فاصله سنی آنها با کودکان خود زیاد باشد، نیازهای عاطفی آنها را نمی توانند تامین نمایند. حضرت صدیقه طاهره (س) و خانه او، یکی از بزرگترین دانشگاههای انسان سازی است که با رعایت و ملاحظه همه جنبههای تربیتی، والاترین و موفق ترین چهرههای انسانی را در خود تربیت نموده و به جامعه بشریت ارائه داده است. امروز فاطمی بودن و تلاش برای فاطمی شدن و بسط فرهنگ و مرام فاطمه (س) در زندگی جوان و پیر و زن و مرد ما امری ضروری و لازم است. به امید آن روز. و السلام علیکم
1. یس : 58. 2. سورة الکوثر. 3. «مرج البحرین یلتقیان» ـ الرحمن: 19. 4. «إنما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» ـ الأحزاب: 33. 5. «إن الأبرار یشربون من کأس کان مزاجها کافورا» ـ الدهر: 5. 6. «الله نور السموات والأرض ...»ـ النور: 35. 7. همان آیه. 8. «قال الصادق(ع): لفاطمة(س) تسعة آلاء .....» ـ کوثر ولایت، تفسیری بر سوره کوثر، فاطمه میرزایی، چاپ 1389، ص 25. 9. همان منبع. 10. همان منبع. 11. همان منبع. 12. همان منبع. 13. همان منبع. 14. همان منبع. 15. همان منبع. 16. همان منبع. 17. همان منبع. 18. «قال رسول الله (ص): أول من یدخل الجنة فاطمة» ـ نهج الحیاة، محمد دشتی، مؤسسه تحقیقاتی امیر المؤمنین، 1372،ح 130. 19. خطبه حضرت زهرا (س)، کتاب الاحتجاج، الطبرسی. 20. نهج الحیاة، محمد دشتی، ح 130. 21. نهج الحیاة، محمد دشتی، ح 24. 22. نهج الحیاة، محمد دشتی، ح 25. 23. کتاب «فاطمه زهرا (س) شادمانی دل پیامبر، مؤلف: احمد رحمانی همدانی، مترجم: سید حسن افتخار زاده، نشر بدر، ص 400. 24. نهج الحیاة، محمد دشتی، ح 184. 25. نهج الحیاة، محمد دشتی، ح 50، ص 87. 26. نهج الحیاة، محمد دشتی، ح 158.
)